Skip to content
LALT-Iso_1
  • menú
  • English
  • Español
Número 30
Literatura Indígena

Tres poemas de Eu sou macuxi e outras histórias

  • por Trudruá Dorrico
Print Friendly, PDF & Email
  • June, 2024

Nota del editor: Publicamos los siguientes poemas en edición trilingüe (portugués, español e inglés). Fueron publicados originalmente en portugués en Eu sou macuxi e outras histórias (Caos e Letras, 2019) y fueron traducidos al español y al inglés por Christian Elguera.

 

Damurida

Cheguei-cheguei!
Pedi à minha mãe caldo de peixe:
–Mãaaaaae, quero caldo de piranha!
Berrei-berrei!
Ela não quis fazer coisa nenhuma
A voz fina-fininha saiu do quarto, provavelmente de sua cabeca repousada no pilo:
–Água, tomate e pimentão.
…
Só isso…
E sal e chicória…
Só.
…

Catei as murupis plantadas pela minha lady e moqueei o peixe.
Os ancestrais acharam que pelo caldo podiam conversar comigo
No entanto, Makunaima me encontrou em sonho só sete anos mais tarde
Finalmente, eu saberia que as histórias dos encantados também eram a minha história.
Urî-sane-tî, urî-sane-tî, Insikiran pia
Eu-sou-eu, eu-sou-eu, filha de Insikiran 

A damurida, prato tradicional de meu povo
já fazia parte, de um jeito mágico, de meu paladar.
Mesmo assim, eu não sabia que seria um caminho para reconhecer
mais tarde minha
            tradição.
I´kareme kî waitî
Estou dizendo pra você
Verdes amarelas e vermelhas
As pimentas dançam no rio da minha memória,
invocando a antiga canção dos antepassados que me chama de volta
pra casa.

Quando Makunaima criou a vó,
            Ele colocou em seu coração a alma da pimenta,
             para que ela pudesse se proteger dos mariwa.
Deu certo, ela viveu mais de cem anos.
Minha luta é honrar a luta da avó: todos os dias, incansavelmente, e
para sempre.

Lutar contra os espíritos capturadores de nossos espíritos, daquilo que nos
endurece e nos torna incapazes de transformação todos os dias
I´kareme kîiiiii waitîiiiii
Eu estou dizendo para você (ri-uí-li)
Verdes, amarelas e vermelhas
Dançam nos meus sonhos
Embalando o ritmo de meu encontro com Anikê e Insikiran
Verdes, amarelas e vermelhas
Verdes verdes verdes
Vermelhas vermelhas vermelhas
Amarelas amarelas amarelas até o infinito

 

Damurida

¡Llegué, llegué!
Pedí a mi madre caldo de pescado
Mamaaaaaá, ¡quiero caldo de piraña!
¡Grité y grité!
Ella no quiso hacer cosa alguna
Su voz suave, finita, salió del cuarto, tal vez reposando su cabeza sobre el cojín
–Agua, tomate, pimiento
…Solo eso…
–Sal y chicoria
…Solo…
… 

Toqué los murupis plantados por mi señora y herví el pescado
Los ancestros creyeron que por el caldo podían hablar conmigo
Mientras tanto, Makunaíma me encontró en un sueño solo siete años después
Finalmente conocería que las historias de los encantados también era mi propia historia Urî-sane-tî, urî-sane-tî, Insikiran pia
Yo-soy-yo, yo-soy-yo, hija de Insikiran 

Damurida, plato tradicional de mi pueblo,
ya era parte de mi paladar por un orden mágico,
Sin embargo, yo no sabía que sería un camino para, más tarde,
Reconocer
              mi tradición
I´kareme kî waitî
Estoy diciendo para ti
Verdes amarillas rojas
Los pimientos danzan en mi río de memorias
Invocando la canción ancestral de los antepasados que me guían de nuevo
para la casa 

Cuando Makunaíma creó a la abuela,
Colocó en su corazón el alma del pimiento
Para que ella pudiera protegerse de los mariwa o espíritus malignos
Y fue verdad. Ella vivió más de cien años
Mi lucha es honrar la lucha de mi abuela: todos los días, sin cansancio y para siempre

Luchas contra los espíritus que capturan nuestros espíritus, contra aquello que
Nos vuelve insensibles, incapaces de transformarnos día a día.
I´kareme kîiiiii waitîiiiii
Estoy diciendo para ti (ri-uí-li)
Verdes, amarillas, rojas
Los pimientos bailan en mis sueños
Envolviendo el ritmo de mi encuentro con Anikê, con Insikiran
Verdes amarillas rojas
Verdes verdes verdes
Rojas rojas rojas
Amarillas amarillas amarillas hasta el infinito

 

Damurida

“I am here, I am here”
I asked my mother for fish soup
Motheeeeeer, I want piranha soup!
I screamed and screamed
She did not want to make anything
Her fine soft voice came out of the room, perhaps her head was resting on a cushion
Water, tomatoes, bell pepper
Only that
Salt and chicory
Only…

I touched the murupis planted by my mother and I boiled the fish
The ancestors believed they could speak with me through the soup
Meanwhile, Makunaíma found me in a dream just seven years after that.
Finally, I will know the stories of the enchanted are also my history
Urî-sane-tî, urî-sane-tî, Insikiran pia
I-am-me, I-am-me, daughter of Insikiran 

Damurida, a traditional dish from my land
was part of my palate by a magic order
However, I did not know it would be a route for recognizing
–years later—
              my tradition
I´kareme kî waitî
I am speaking to you
Green, yellow, red
The bell peppers dance in my river of memories
Invoking the old music of my ancestors that guides me again
Back home

When Makunaíma created the grandmother
He put the pepper’s soul in her heart
So that she could protect herself from the mariwa, the bad spirits,
And it was true. She lived more than one hundred years.
My fight is to honor my grandmother’s fight every day without fatigue and forever.

Fight against the spirits that seize our souls
against what makes us inconsiderate and incapable of daily transformation.
I´kareme kîiiiii waitîiiiii
I am speaking to you (ri-uí-li)
Green, yellow, red
The bell peppers are dancing in my dreams
cradling the rhythm of my encounter  with Anike, with Insikiran
Green, yellow, red
Green, green, green
Red, red, red
Yellow, yellow, yellow until infinity

 

O boto

Na ponta da canoa
O canto ecoa
Lá vem o boto!

Da proa da canoa
Dá pra ver o boto
Brincando com o vô

 Lá vem o boto
No pé do Apeú
Atrás do canto!

 O boto gosta de canto!

 Um encantado faz o quê?
Canta!
Por isso ele veio!
Por isso ele vem!

 Às vezes homem
Às vezes criança
Às vezes mulher

 Da ponta da canoa
Quem ele é?

 Ô boto bonito
Me leva pra ver o teu mundo?
No balanço do maracá
O canto ecoa
Ecoa o canto!

 

El boto (el delfín) 

En la punta de la canoa
El canto resuena
Aquí viene el boto

Desde la proa de la canoa
se puede ver al boto
Jugando con el abuelo

Aquí llega el boto
sobre la margen del río Apeu
Detras del cántico

El boto adora los cantos

¿Qué es lo que hace un encantado?
¡Canta!
Por eso vino
Por eso viene

Algunas veces hombre
Otras veces niño
Tal vez mujer

En la punta de la canoa,
¿Quien es él?

El boto bonito
¿Me llevas a ver tu mundo?
En el son de las maracas
El canto resuena en el viento
Resuena el canto

 

The Boto (The Dolphin)

On the deck of the canoe
The song resounds
Here comes the boto

From the bow of the canoe
It is easy to watch the boto
playing with the grandfather

Here comes the boto
On the banks of the river Apeú
Behind melodies.
The boto enjoys the singing. 

What does an enchanted one do?
He chants
For this reason, he comes
For this reason, he came

Sometimes as a man
On occasion as a child
At times as a woman

On the deck of the canoe
Who is he? 

Will the beautiful boto
Take me to see your world? 

In the swing of the maracas
The song resounds in the air
the song resounds

 

Vô Madeira 

O vô correu correu
Com as piranhas e os botos,
Com as jatuaranas e os tambaquis,
Com as cobras e os jacarés,
Com todas as gentes não-humanas do rio; 

O vô era um encantado
E por vezes trocava de pele pra ver como andava o mundo
Às vezes vinha de gente, outras de mangueira, algumas vezes perdida, de jaguatirica; 

Um dia, num de seus passeios, o vô viu alguns de seus netos em cima de dragas
no meio do rio:
Bêbados!
Jogando prato, prata, pano, plástico
Parem.
O vô chorou.
O dinheiro é o veneno da alma. 

O vô achou que ia parar
Ouro, correntes, pulseirinhas, anéis, casamentos, filhos, netos, bisnetos, tataranetos,
Sem água.
O vô podia ser eterno
Mas fez a travessia jovem. 

Só que ninguém sabia que quando ele se fosse
Todas as gentes iam também.
E foi assim que nós desaparecemos.
Feito fome
Feito sede
Feito noite
Feito morte.

 

Abuelo Madera 

El abuelo corrió y corrió
Junto a las pirañas y los botos,
Junto a las jaturanas y los tambaquis,
Con las cobras y los jacarés
Con las gentes no-humanas del río. 

El abuelo estaba encantado
Y muchas veces cambiaba de piel para ver cómo iba el mundo
A veces era humano, otras árbol de mango, algunas veces jaguatirica. 

Cierto día, paseando, el abuelo vio a algunos de sus nietos trepados sobre dragas,
Allí en medio del río
¡Borrachos!
Arrojando platos, plata, trapos, plástico
¡Deténganse!
El abuelo lloró
El dinero es el veneno del alma. 

El abuelo pensó que debía parar
Oro, corrientes, pulseritas, anillos, matrimonios, hijos, nietos, bisnietos, tataranietos,
Sin agua.
El abuelo podía ser eterno
Pero, aun joven, hizo su viaje. 

Nadie sabía que cuando se fuese
Todas las gente también se irían
Y fue así como desaparecimos.
Consumado de hambre
Consumado de sed
Consumado de noche
Consumado de muerte

 

Madeira Grandfather

The grandfather ran and ran
with the piranhas and botos,
the jaturana and the tambaqui,
the cobras and the jacarés,
with the non-human peoples of the river.

The grandfather was enchanted,
And sometimes he changed his skin to visit the world
on occasion, he comes as a human, other times as a mango tree, at times as a jaguatirica

One day, on one of his trips, the grandfather saw some of his grandchildren on
mining dredges
Drunk!
Dumping first dishes, then chemicals, then textiles and plastics
in the middle of the river
Stop!
The grandfather cried out
Money is the poison of the soul.

The grandfather thought he should desist
Gold, streams, bracelets, rings, marriages, kids, grandchildren, great-grandchildren
Without water
The grandfather could be eternal
But he made his trip early

Nobody knew that when he left
Everyone would depart as well
Just like this, we disappeared
Consumed by hunger
Consumed by thirst
Consumed by night
Consumed by death

 

Traducciones al español y al inglés de Christian Elguera

 

COMPRA LOS LIBROS DESTACADOS EN ESTE NÚMERO EN NUESTRA PÁGINA DE BOOKSHOP

 

Foto: Felipe Dias, Unsplash.
  • Trudruá Dorrico

Trudruá Dorrico is a scholar of indigenous literature and a descendant of the Macuxi people. She holds a PhD in Literary Theory (PUCRS, 2021). She is author of Eu sou Macuxi e outras histórias (Caos e Letras, 2019).

  • Christian Elguera Olortegui

Christian Elguera Olortegui (1987) was born and raised in Lima, the capital city of Peru. However, he recognizes his family roots in Tingo María (a Peruvian Amazonian town in the province of Huanuco). He earned a bachelor’s degree in Literature from the Universidad Nacional Mayor de San Marcos and holds a PhD in Iberian and Latin American Languages and Literatures from the University of Texas at Austin. He also completed a Graduate Portfolio in the program in Native American and Indigenous Studies at this institution. Currently, Christian is an Assistant Professor of Spanish and Latin American Studies at Marist College and, since 2021, he has been a translator and Indigenous Literature correspondent for Latin American Literature Today (LALT). As a creative writer, he has received literary accolades in Peru, such as an honorable mention in the XXI Biennial Copé Short Story Award for his text “El extraño caso del señor Panizza” (2020), the Copé Silver Award for his short story “El último sortilegio de Fernando Pessoa” (2022), and the Copé Gold Award for his first novel, Los espectros (2023). 

PrevAnterior“Ofrenda de cebolla” y otros poemas
SIguientePai pretoNext
RELACIONADOS

La poesía de Coral Bracho: Un espacio imantado

Por Blanca Luz Pulido

Sentir el pulso con una mano colectiva: la nueva camada de escritoras latinoamericanas

Por Veronica Esposito

Fabio Morábito: “Mis incursiones en la novela han sido más propias de un poeta que de un novelista”

Por Arturo Gutiérrez Plaza

En el número 19 de Latin American Literature Today, correspondiente a agosto del año pasado, publicamos un adelanto de la traducción al inglés de la novela El lector a domicilio…
Footer Logo

University of Oklahoma
780 Van Vleet Oval
Kaufman Hall, Room 105
Norman, OK 73019-4037

  • Accesibilidad
  • Sostenibilidad
  • HIPAA
  • OU Búsqueda de trabajo
  • Políticas
  • Avisos legales
  • Copyright
  • Recursos y Oficinas
Actualizado: 20/02/2024 01:30:00
Facebook-f Twitter Instagram Envelope
Latin American Literature Today Logo big width
REVISTA

Número Actual

Reseñas

Números Anteriores

Índice de Autores

Índice de Traductores

PUBLICAR EN LALT

Normas de Publicación

LALT Y WLT

Participar

Oportunidades para Estudiantes

CONÓCENOS

Sobre LALT

Equipo Editorial

Misión

Comité Editorial

LALT BLOG
OUR DONORS
Suscribirme
  • email
LALT Logo SVG white letters mustard background

Subscriptions

Subscribe to our mailing list.
LALT Logo SVG white letters mustard background

Suscripciones

Suscríbase a nuestra lista de correos.